Kartuzy to miasto pięciu jezior położone na Kaszubach w województwie pomorskim, zaledwie 32 km na południowy zachód od Gdańska.
Pierwsze wzmianki o osadzie przyklasztornej, która z czasem stała się centrum życia społecznego, politycznego, gospodarczego oraz kulturalnego pochodzą z 1391 roku i są zawarte w dokumencie erekcyjnym parafii w Kiełpinie. Data ta stanowi początek pisanych dziejów Kartuz.
Jako miasto, Kartuzy narodziły się niedawno, bo w 1923 r. Wtedy to otrzymały w herbie – za sprawą pisarza i działacza kaszubskiego Aleksandra Majkowskiego – czarną głowę Gryfa z siedmioma gwiazdami.
Dawne rzemiosło i zwyczaje Kaszubów można poznać odwiedzając liczne muzea i skanseny, z których najbardziej znanym jest Muzeum Kultury Kaszubskiej w Kartuzach. Muzeum prezentuje bogate zbiory etnograficzne poświęcone rolnictwu,
rybołówstwu, ceramice, gospodarstwu domowemu, obrzędowości oraz sztuce ludowej Kaszub.
KILKA SŁÓW NA TEMAT HISTORII KARTUZ
Sprowadzeni z Pragi zakonnicy pod czujnym okiem pierwszego przeora Saksończyka Johannesa Deterhusa dzięki wsparciu finansowemu patrycjusza gdańskiego Jana Thiergarta rozpoczęli budowę zabudowań klasztornych. W 1381 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła konwentualnego nad którą czuwał mistrz murarski Jan Tiedemann. Kościół został zbudowany na rzucie prostokąta z kamienia polnego i cegły w stylu gotyckim. Zachował się on do dzisiaj stanowiąc bezcenne bogactwo kulturowe miasta. Zainteresowanie i podziw licznie odwiedzających kościół turystów budzi dach świątyni, któremu w latach 1731 -1733 nadano kształt wieka trumny.
rybołówstwu, ceramice, gospodarstwu domowemu, obrzędowości oraz sztuce ludowej Kaszub.
KILKA SŁÓW NA TEMAT HISTORII KARTUZ
Sprowadzeni z Pragi zakonnicy pod czujnym okiem pierwszego przeora Saksończyka Johannesa Deterhusa dzięki wsparciu finansowemu patrycjusza gdańskiego Jana Thiergarta rozpoczęli budowę zabudowań klasztornych. W 1381 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła konwentualnego nad którą czuwał mistrz murarski Jan Tiedemann. Kościół został zbudowany na rzucie prostokąta z kamienia polnego i cegły w stylu gotyckim. Zachował się on do dzisiaj stanowiąc bezcenne bogactwo kulturowe miasta. Zainteresowanie i podziw licznie odwiedzających kościół turystów budzi dach świątyni, któremu w latach 1731 -1733 nadano kształt wieka trumny.
Kartuzi poprzez surowe reguły życia, budzili nieustanny podziw i szacunek wśród majętnych osób, dzięki czemu w krótkim czasie skupili w swoich rękach ogromny majątek. W 1474 r. posiadali liczne wioski m.in. Gdynię, nieruchomości w Gdańsku m.in. dom przy ul. Św. Ducha 126, który od 1442r. stał się siedzibą zakonników w czasie ich wielokrotnych pobytów w mieście i otrzymał nazwę „Dwór Kartuski". Kartuzi dwukrotnie gościli w swoich włościach króla Polski Zygmunta III. W 1626 roku przybył on do Kartuz ze swoim synem królewiczem Władysławem. W 1651 roku w kartuzji przebywał król Jan Kazimierz. Najwybitniejszym przeorem kartuzji kaszubskiej był Jerzy Gotfried Szwengel. Z jego to inicjatywy kościół klasztorny otrzymał wspomniany już barokowy dach w kształcie wieka trumny. Przeor Schwengel 11 lat swego życia poświęcił pracy historiograficznej przepisując materiały historyczne dotyczące kartuzji kaszubskiej i Kartuzów we Francji i w Niemczech. Ostatnim 37 przeorem Raju Maryi był Bruno Senzy, który wraz ze swoimi czterema współbraćmi w 1823 roku był świadkiem kasaty klasztoru i konfiskaty jego majątku. Dnia 18 października 1850 roku zmarł ostatni kartuski zakonnik o. Kazimierz Nitsch.
Pierwsze wzmianki o osadzie przyklasztornej która z czasem stała się centrum życia społecznego, politycznego, gospodarczego oraz kulturalnego pochodzą z 1391 roku i są zawarte w dokumencie erekcyjnym parafii w Kiełpinie. Data ta stanowi początek pisanych dziejów Kartuz.
W początkach XIX wieku w wyniku pruskiej reformy administracji prowincjonalnej przeprowadzonej po wojnach napoleońskich w latach 1815-1819 Kartuzy stały się powiatem.
W Kartuzach zaczęły powstawać pierwsze budynki administracji. Na szerszą skalę rozpoczęto inwestycje komunalne, drogowe, zbudowano połączenia kolejowe z Lęborkiem, Kościerzyną, Pruszczem Gdańskim (1905r.). Dużą uwagę przywiązywano do spraw związanych z upiększaniem Kartuz. Miały się one stać centrum rekreacji i wypoczynku. Wiele inicjatyw w tej dziedzinie podejmowało założone w 1886 roku Towarzystwo Upiększania Kartuz.
Na mocy podpisanego w dniu 29 czerwca 1919 roku Traktatu Wersalskiego tereny Kartuz zostały przejęte przez powstałe w 1918 roku państwo polskie. Symbolicznego aktu przejęcia tych ziem dokonał 8 lutego 1920 roku gen. Józef Haller. Pierwszym polskim starostą w Kartuzach był adwokat Emil Sobiecki. Dzięki usilnym staraniom ówczesnych władz, dnia 29 marcu 1923 roku Kartuzy uzyskały prawa miejskie, a w lipcu 1923 roku miastu nadano herb, którego autorem był znany działacz kaszubski doktor Aleksander Majkowski.
W okresie międzywojennym Kartuzy stanowiły centrum turystyczne Szwajcarii Kaszubskiej. W 1929 roku w mieście funkcjonowało 5 hoteli dysponujących 180 miejscami noclegowymi. Uzupełnieniem bazy hotelowej były liczne pensjonaty i kwatery prywatne. Bardzo dobrze rozwijała się również gastronomia. Restauracje oferowały swoim klientom znakomite dania kuchni regionalnej. Kartuzy stały się prawdziwą „stolicą Kaszub".
Dynamiczny rozwój miasteczka powiatowego przerwał wybuch drugiej wojny światowej. Dnia 4 września 1939 roku rozpoczęła się hitlerowska okupacja Kartuz. Lata wojny były okresem terroru i bezlitosnej eksterminacji ludności kaszubskiej. Masowa eksterminacja Polaków spowodowała powstanie ruchu konspiracyjnego. Najważniejszą organizacją konspiracyjną była Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Kaszubski" przemianowana na „Gryf Pomorski". Okupacja hitlerowska zakończyła się 10 marca 1945 roku, kiedy to do Kartuz wkroczyły wojska Armii Czerwonej.
Okres powojenny charakteryzowała chęć szybkiej odbudowy potencjału społeczno - gospodarczego miasta. W maju 1945 roku w Kartuzach powstała Biblioteka Publiczna. Była ona pierwszą biblioteką, która powstała na terenie byłego województwa pomorskiego. Jej założycielem i pierwszym dyrektorem był Wadim Lincow. W 1946 r. powstał Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Kaszuby", który stał się ambasadorem Kartuz w kraju i na świecie. 16 grudnia 1946 roku doszło do utworzenia Oddziału Zrzeszenia Kaszubsko - Pomorskiego. Zrzeszenie bardzo aktywnie włączyło się w życie kulturalne miasta. Dnia 1 maja 1947roku dzięki pasji kolekcjonerskiej i naukowo - badawczej Franciszka Tredera otwarto w Kartuzach Muzeum Kaszubskie, które prezentuje do dzisiaj bogaty dorobek kultury kaszubskiej, a także dokumentuje historię miasta.
Znaczenie Kartuz jako ważnego ośrodka administracyjnego przywrócono w 1998 roku kiedy to miejscowość ponownie stała się stolicą powiatu obejmującego 8 kaszubskich gmin. W 2002 roku na mocy decyzji Stolicy Apostolskiej św. Brunon został ustanowiony patronem miasta.
Dzisiaj władze miasta chcą nawiązać do tradycji dwudziestolecia międzywojennego starając się prowadzić tak inwestycje by służyły one zrównoważonemu rozwojowi gminy i wzrostowi zainteresowania turystów Kartuzami. Celowi temu służą również inicjatywy wspierające rozwój twórczości kaszubskiej.
W 2008 r. Kartuzi świętowali 85-lecie nadania praw miejskich.
EREM
Erem "P" - jedyny zachowany erem Kartuzji został zbudowany (jak wskazują na to wymiary użytych do budowy cegieł) równocześnie z budową małego krużganka klasztoru, a więc około 1400 r. Było prawdopodobnie około 14-18 eremów. Budynki miały wymiary 8,5 x 11,5 metra. Budynek jest parterowy z wysokim, gotyckim dachem. Wewnątrz znajdowały się pierwotnie takie pomieszczenia jak: pracownia, oratorium, dwa pomieszczenia mieszkalne, mała sień i korytarzyk prowadzący do ustępu. Na początku XVI w. zbudowano w eremach sklepienia kryształowe w formie ośmioramiennej gwiazdy. Rozbiórka eremów rozpoczęła się w 1791 r. Cegły przeznaczono pod budowę szkoły. W 1871 r. rozebrano przedostatni, Erem Q. Ostatni, do dzisiaj zachowany przetrwał jako mieszkanie kościelnego. Na południowej ścianie eremu zachował się słoneczny zegar, a we wnętrzu piękna szafa, której drzwiczki ozdobiono w 1755 r. czterema malowanymi scenami rodzajowymi.
KOŚCIÓŁ POKLASZTORNY WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
XIV – wieczna Kolegiata
Stanowi wspólnie z zabytkowym eremem i refektarzem pozostałość średniowiecznego zespołu klasztornego Zakonu Kartuzów. Kościół zbudowany z polnego kamienia i cegły ma następujące wymiary: 49,7 m długości, 12,50m szerokości i 11,90m wysokości. Charakterystyczny barokowy dach w kształcie wieka trumny, mający przypominać o nieuchronnym końcu życia człowieka, powstał w latach 1731 – 1733. do najciekawszych zabytków kolegiaty możemy zaliczyć średniowieczne wsporniki opracowane architektonicznie i rzeźbiarsko, gotyckie płyty nagrobne – XV-wieczne wapienne płyty nagrobne umieszczone w posadzce części południowej małego krużganka, pełniącego funkcję spowiednicy, powstałe prawdopodobnie w warsztatach gdańskich mistrzów. Zwiedzając świątynię warto zwrócić uwagę na ruchomą figurkę anioła śmierci z kosą, która jest jednocześnie zakończeniem wahadła zegara, który znajduje się w balustradzie chóru. Niezwykle istotną częścią kolegiaty jest znajdujący się w Złotej Kaplicy – fragment gotyckiego ołtarza głównego. Pochodzący z 1639 roku, bogato zdobiony z licznymi złoceniami obraz, z centralnie położonym obrazem Wniebowzięcia NMP z 1687 r.Wzdłuż nawy głównej pomiędzy Złota Kaplicą,a prezbiterium zachwycają zdobione postaciami apostołów, świętych ewangelistów i scenami przedstawiającymi Mękę Pańską rzeźbione drewniane stalle z XVII wieku.
Stanowi wspólnie z zabytkowym eremem i refektarzem pozostałość średniowiecznego zespołu klasztornego Zakonu Kartuzów. Kościół zbudowany z polnego kamienia i cegły ma następujące wymiary: 49,7 m długości, 12,50m szerokości i 11,90m wysokości. Charakterystyczny barokowy dach w kształcie wieka trumny, mający przypominać o nieuchronnym końcu życia człowieka, powstał w latach 1731 – 1733. do najciekawszych zabytków kolegiaty możemy zaliczyć średniowieczne wsporniki opracowane architektonicznie i rzeźbiarsko, gotyckie płyty nagrobne – XV-wieczne wapienne płyty nagrobne umieszczone w posadzce części południowej małego krużganka, pełniącego funkcję spowiednicy, powstałe prawdopodobnie w warsztatach gdańskich mistrzów. Zwiedzając świątynię warto zwrócić uwagę na ruchomą figurkę anioła śmierci z kosą, która jest jednocześnie zakończeniem wahadła zegara, który znajduje się w balustradzie chóru. Niezwykle istotną częścią kolegiaty jest znajdujący się w Złotej Kaplicy – fragment gotyckiego ołtarza głównego. Pochodzący z 1639 roku, bogato zdobiony z licznymi złoceniami obraz, z centralnie położonym obrazem Wniebowzięcia NMP z 1687 r.Wzdłuż nawy głównej pomiędzy Złota Kaplicą,a prezbiterium zachwycają zdobione postaciami apostołów, świętych ewangelistów i scenami przedstawiającymi Mękę Pańską rzeźbione drewniane stalle z XVII wieku.
EREM
Erem "P" - jedyny zachowany erem Kartuzji został zbudowany (jak wskazują na to wymiary użytych do budowy cegieł) równocześnie z budową małego krużganka klasztoru, a więc około 1400 r. Było prawdopodobnie około 14-18 eremów. Budynki miały wymiary 8,5 x 11,5 metra. Budynek jest parterowy z wysokim, gotyckim dachem. Wewnątrz znajdowały się pierwotnie takie pomieszczenia jak: pracownia, oratorium, dwa pomieszczenia mieszkalne, mała sień i korytarzyk prowadzący do ustępu. Na początku XVI w. zbudowano w eremach sklepienia kryształowe w formie ośmioramiennej gwiazdy. Rozbiórka eremów rozpoczęła się w 1791 r. Cegły przeznaczono pod budowę szkoły. W 1871 r. rozebrano przedostatni, Erem Q. Ostatni, do dzisiaj zachowany przetrwał jako mieszkanie kościelnego. Na południowej ścianie eremu zachował się słoneczny zegar, a we wnętrzu piękna szafa, której drzwiczki ozdobiono w 1755 r. czterema malowanymi scenami rodzajowymi.
MUZEUM KASZUBSKIE IM. FRANCISZKA TREDERA W KARTUZACH
Historia Muzeum Kaszubskiego związana jest z osobą Franciszka Tredera. Autor wielu wierszy kaszubskich i polskich, za namową dr Aleksandra Majkowskiego rozpoczął gromadzenie zabytków kultury materialnej i sztuki ludowej Kaszub. Pierwszą wystawę zebranych przez siebie zabytków zorganizował w 1932 roku w rodzinnym Borzestowie.
Po pewnym czasie władze miasta przydzieliły kolekcjonerowi i jego eksponatom budynek przy ulicy Jeziornej w Kartuzach z przeznaczeniem na potrzeby Muzeum. Owe plany udaremnił jednak wybuch II wojny światowej. Budynek objęła Obrona Narodowa, część zbiorów Tredera przejęło Muzeum Etnograficzne w Toruniu, a część pozostała w Borzestowie. Niezwykłą pomocą okazało się utworzenie przez Franciszkę Majkowską, mecenasa Wiktora Hirscha, dr Henryka Kotowskiego, Roberta Komkowskiego, Aleksandra Arendta oraz Feliksa Marszałkowskiego w roku 1947 Towarzystwa Miłośników Muzeum Kaszubskiego im. Dr Aleksandra Majkowskiego w Kartuzach. Urząd Ziemski w Kartuzach przydzielił Muzeum Kaszubskiemu budynek poniemiecki opuszczony przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. W nim do dziś mieści się Muzeum Kaszubskie.
Oficjalne otwarcie Muzeum Kaszubskiego nastąpiło w dniu 1 maja 1947 roku. Zwiedzającym udostępniono eksponaty etnograficzne i archeologiczne. Pierwsza wystawa sztuki ludowej Kaszub zorganizowana została w 1949 r. Z dniem 01 stycznia 1950 r. Muzeum Kaszubskie zostało upaństwowione. Z okazji XXX-lecia działalności w 1979 r. Muzeum zostało odznaczone medalem "Zasłużonym Ziemi Gdańskiej", a jego założyciel otrzymał w roku następnym najwyższe wyróżnienie Zarządu Głównego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Gdańsku Medal "Stolema" za zorganizowanie Muzeum Kaszubskiego. W 1998 r. Muzeum Kaszubskie zostało laureatem medalu Antoniego Abrahama "Srebrna Tabakierka Abrahama" i Medalu 75-lecia Kartuz. W 1999 r. Muzeum Kaszubskie uhonorowane zostało dyplomem zasłużony dla Kartuz przez Towarzystwo Miłośników Kartuz. W 2001 r. Muzeum przyznano Medal Międzynarodowych Targów Łódzkich.Ze względu na wysoki poziom pracy merytorycznej oraz znaczenie zbiorów z dniem 25 stycznia 2001 r. Muzeum Kaszubskie im. F.Tredera w Kartuzach zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.
Oficjalne otwarcie Muzeum Kaszubskiego nastąpiło w dniu 1 maja 1947 roku. Zwiedzającym udostępniono eksponaty etnograficzne i archeologiczne. Pierwsza wystawa sztuki ludowej Kaszub zorganizowana została w 1949 r. Z dniem 01 stycznia 1950 r. Muzeum Kaszubskie zostało upaństwowione. Z okazji XXX-lecia działalności w 1979 r. Muzeum zostało odznaczone medalem "Zasłużonym Ziemi Gdańskiej", a jego założyciel otrzymał w roku następnym najwyższe wyróżnienie Zarządu Głównego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Gdańsku Medal "Stolema" za zorganizowanie Muzeum Kaszubskiego. W 1998 r. Muzeum Kaszubskie zostało laureatem medalu Antoniego Abrahama "Srebrna Tabakierka Abrahama" i Medalu 75-lecia Kartuz. W 1999 r. Muzeum Kaszubskie uhonorowane zostało dyplomem zasłużony dla Kartuz przez Towarzystwo Miłośników Kartuz. W 2001 r. Muzeum przyznano Medal Międzynarodowych Targów Łódzkich.Ze względu na wysoki poziom pracy merytorycznej oraz znaczenie zbiorów z dniem 25 stycznia 2001 r. Muzeum Kaszubskie im. F.Tredera w Kartuzach zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.KOŚCIÓŁ POEWANGELICKI ŚWIĘTEGO KAZIMIERZA
To jeden z najważniejszych zabytków pseudogotyckich, usytuowany na rynku (obecnie parafia św. Kazimierza). Kościół zbudowany jest z czerwonej cegły, z wysoką 50-metrową wieżą, pokryty miedzianą blachą. Jego jednonawowe wnętrze kryte jest jedynie drewnianym stropem. Ten dawny kościół luterański do dzisiaj zachowany został w prawie nie zmienionym stanie. Położenie w samym sercu Kartuz sprawiło, że stał się dominującym punktem w panoramie miasta.
GAJ ŚWIĘTOPEŁKA
ALEJA FILOZOFÓW
WYSPA ŁABĘDZIA
Dzisiaj jest to chętnie odwiedzane miejsce przez mieszkańców. Aleja Filozofów prowadzi do urokliwego miejsca zwanego Wyspą Łabędzią, gdzie obecnie odbywają się festyny rodzinne.
W pobliżu zespołu poklasztornego nad jeziorem Klasztornym znajduje się kompleks leśny zwany Gajem Świętopełka. Częścią gaju jest Aleja Filozofów, biegnąca wzdłuż brzegu jeziora Klasztornego. Dawniej było to ulubione miejsce rozmyślań braci zakonnych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz